Nowelizacja Prawa energetycznego. Co oznaczają nowe przepisy?

Nowelizacja Prawa energetycznego wprowadza szereg prorynkowych i prokonsumenckich rozwiązań, dzięki którym polski rynek energii będzie bardziej konkurencyjny i otwarty na zmiany, jakim podlega energetyka w dobie transformacji.

7 września 2023 r. weszła w życie nowelizacja Prawa energetycznego, która implementuje do polskiego porządku prawnego szereg aktów prawa europejskiego z obszaru energetyki, w tym tzw. dyrektywę rynkową. Zmienia się także ustawa o odnawialnych źródłach energii.
Większość przepisów weszła w życie teraz, jednak szereg regulacji dotyczących poszerzenia kompetencji Prezesa URE lub związanych z koniecznością funkcjonowania Centralnego Systemu Informacji o Rynku Energii (CSIRE), zacznie obowiązywać w terminach późniejszych.

Linia bezpośrednia łączy odbiorców energii ze źródłem wytwórczym

Linia bezpośrednia pozwala na łączenie wytwórców energii elektrycznej oraz jej konsumentów z pominięciem sieci dystrybucyjnej. Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe będzie szersze wykorzystanie odnawialnych źródeł energii przez odbiorców przemysłowych, co z kolei, poprzez obniżenie kosztów energii, powinno pozytywnie wpłynąć na ich konkurencyjność.

Dotychczas linia bezpośrednia była rozwiązaniem jedynie dla odbiorców energii trwale odłączonych od Krajowego Systemu Energetycznego (KSE). W praktyce uniemożliwiało to więc skorzystanie z takiego rozwiązania. Od 7 września br. linia bezpośrednia będzie rozwiązaniem dostępnym również dla tych, którzy do KSE są i będą nadal przyłączeni.

Zgodnie z nowymi przepisami uruchomienie linii bezpośredniej będzie możliwe bez konieczności uzyskania w tym celu zgody Prezesa URE. Wymagany będzie jedynie wpis do wykazu takich linii. Regulator dokona wpisu na podstawie zgłoszenia podmiotu ubiegającego się o budowę linii bezpośredniej. Zgłoszenie musi zawierać informacje dotyczące parametrów linii, a także ekspertyzę wpływu tej linii lub urządzeń, instalacji lub sieci do niej przyłączonych na system elektroenergetyczny, co jest podyktowane koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa pracy Krajowego Systemu Elektroenergetycznego.

Podmioty korzystające z linii bezpośrednich będą obciążane tzw. opłatą solidarnościową, pokrywającą koszty stałe niepokryte innymi składnikami taryfy, opłatą jakościową oraz opłatą mocową.

Internetowa porównywarka ofert sprzedawców energii

Nowelizacja ustawy przewiduje powstanie elektronicznej porównywarki ofert sprzedawców energii elektrycznej dla odbiorców w gospodarstwach domowych i mikroprzedsiębiorców. Dzięki temu odbiorcy w jednym miejscu, online, będą mogli nieodpłatnie porównać wszystkie dostępne na rynku oferty sprzedaży energii elektrycznej oraz przeanalizować ich wady i zalety.

Aby publikowane w porównywarce oferty sprzedawców energii były aktualne i odzwierciedlały faktyczny zakres świadczonych usług, ustawodawca zobowiązał sprzedawców do przesyłania informacji o zmianach w ich ofertach w ciągu siedmiu dni od ich wprowadzenia, a za uchylanie się od tego obowiązku sprzedawcom energii elektrycznej będą grozić kary.

Obywatelska społeczność energetyczna OSE – sposób na obniżenie kosztów energii

Zgodnie z nowymi przepisami, od sierpnia 2024 r. w całej Polsce będą mogły funkcjonować obywatelskie społeczności energetyczne (OSE). To podmioty posiadające zdolność prawną, których działalność opiera się na dobrowolnym i otwartym uczestnictwie i w których uprawnienia decyzyjne i kontrolne przysługują członkom, udziałowcom lub wspólnikom będącym wyłącznie osobami fizycznymi, jednostkami samorządu terytorialnego, mikroprzedsiębiorcami lub małymi przedsiębiorcami. Głównym celem OSE ma być zapewnienie korzyści środowiskowych, gospodarczych lub społecznych dla ich członków, udziałowców, wspólników lub obszarów, na których Społeczność będzie prowadziła działalność.

Ustawa reguluje prawa i obowiązki takich podmiotów. Przedmiotem działalności OSE może być wytwarzanie, dystrybucja, sprzedaż, zużywanie, agregacja lub magazynowanie energii, a także świadczenie usług w zakresie efektywności energetycznej, ładowania pojazdów elektrycznych lub świadczenie innych usług energetycznych swoim członkom lub udziałowcom. Jednocześnie odbiorca przystępujący do OSE zachowuje pełnię praw konsumenckich.

Stworzenie ram prawnych działania obywatelskich społeczności energetycznych ma na celu umożliwienie odbiorcom końcowym energii elektrycznej bezpośredniego udziału w wytwarzaniu i dzieleniu się energią elektryczną z innymi odbiorcami. Celem wprowadzenia tego rozwiązania jest zapewnienie członkom społeczności przystępnej cenowo energii elektrycznej oraz zwiększenie efektywności energetycznej na poziomie gospodarstw domowych, dzięki zmniejszeniu zużycia energii elektrycznej i obniżeniu ceny jej dostaw.

Rozpoczęcie działalności przez OSE wymaga wpisu do wykazu, który prowadzi Prezes URE.

Umowy z cenami dynamicznymi – na co zwrócić uwagę

Także od sierpnia 2024 r. odbiorcy będą mieli prawo do zawierania umów z cenami dynamicznymi energii elektrycznej z każdym sprzedawcą, który obsługuje ponad 200 tys. odbiorców. Cena energii w takiej umowie będzie odzwierciedlała wahania cen na rynkach energii elektrycznej, w szczególności na rynkach dnia następnego i dnia bieżącego.

Skorzystać z takiej oferty będzie mógł tylko odbiorca posiadający zainstalowany licznik zdalnego odczytu. Dlatego wejście w życie ceny dynamicznej jest ściśle powiązane z momentem zainstalowania takich liczników, uruchomienia systemów zdalnego odczytu oraz Centralnego Systemu Informacji Rynku Energii. Utworzenie tych systemów stworzy możliwości porównania cen i szybkiego reagowania na zmieniające się okoliczności.

Należy pamiętać, że jedną z cech charakterystycznych umów z ceną dynamiczną jest zmienność i wahania cen. Dlatego też sprzedawcy energii stosujący umowy z ceną dynamiczną zostali zobowiązani do informowania odbiorców, w sposób przejrzysty i zrozumiały, o kosztach i korzyściach, a także o ryzykach związanych z takimi umowami.

W celu zapewnienia tej przejrzystości na Regulatora został nałożony obowiązek monitorowania sytuacji na rynku energii elektrycznej związanej z cenami dynamicznymi. Prezes URE corocznie będzie też publikował raport dotyczący segmentu rynku, w którym stosowane są ceny dynamiczne.

Zmiana sprzedawcy w 24 godziny

Nowym rozwiązaniem służącym odbiorcom indywidualnym będzie możliwość zmiany sprzedawcy energii elektrycznej w czasie nie przekraczającym 24 godzin. Z chwilą uruchomienia CSIRE nowy sprzedawca będzie przesyłał do OIRE (operatora informacji rynku energii) powiadomienie o zawarciu z odbiorcą umowy sprzedaży energii elektrycznej lub umowy kompleksowej, a w systemie następować będzie automatyczna weryfikacja – dzięki temu cały „techniczny” proces zajmie nie więcej niż 24h. Taka możliwość pojawi się od lipca 2025 r.

Nowy model sprzedaży rezerwowej energii elektrycznej

Od czasu uruchomienia CSIRE wprowadzone zostaną nowe zasady sprzedaży rezerwowej dla odbiorców energii elektrycznej, które będą uwzględniały zautomatyzowany obieg informacji o rynku energii między użytkownikami centralnego systemu. Dzięki temu procedura uruchamiania sprzedaży rezerwowej zostanie uproszczona, przy jednoczesnym zwiększeniu poziomu ochrony i bezpieczeństwa odbiorców.

Umowa sprzedaży rezerwowej energii elektrycznej będzie obowiązywała na czas nieokreślony i co ważne, zostanie rozwiązana z chwilą zawarcia przez odbiorcę umowy z nowym sprzedawcą energii. Jednocześnie cena energii elektrycznej sprzedawanej w ramach sprzedaży rezerwowej będzie wyższa od tej na rynku konkurencyjnym, co ma zmobilizować odbiorcę końcowego do jak najszybszego dokonania wyboru nowego sprzedawcy.

Dla odbiorców w gospodarstwach domowych wyłącznie umowy kompleksowe

Nowelizacja wprowadza obowiązek zawierania od lutego 2024 r. wyłącznie umów kompleksowych z odbiorcami paliw gazowych lub energii elektrycznej w gospodarstwach domowych. Wcześniej istniała możliwość zawierania odrębnie umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług dystrybucji paliw gazowych lub energii elektrycznej albo umów kompleksowych.

Prezes URE może zawiesić stosowanie określonych przepisów czasowo wobec konkretnych podmiotów

Piaskownice regulacyjne są rozwiązaniem stosowanym na szeroką skalę w innych europejskich krajach (m.in. we Francji, Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii). Celem jest promowanie nowych rozwiązań na rynkach energetycznych i sprawdzanie ich skuteczności, dzięki czasowemu wyłączeniu bądź ograniczeniu stosowania wymogów prawnych i regulacyjnych, w ramach których określone podmioty mogą je zastąpić regulacjami poddanymi testowaniu.

Wprowadzenie takiej regulacji do polskiego porządku prawnego ma przyspieszyć proces wdrożenia nowoczesnych technologii i innowacji oraz wesprzeć proces transformacji energetycznej.

Regulator będzie wytyczał kierunki rozwoju sieci oraz realizacji priorytetowych inwestycji

Aby zwiększyć skuteczność realizacji celów ważnych z punktu widzenia polityki państwa i regulatora, ustawodawca poszerzył kompetencje Prezesa URE przyznając mu prerogatywę do opracowywania wytycznych co do kierunku rozwoju sieci i realizacji inwestycji priorytetowych, które mają zostać uwzględnione w planach rozwoju sieci tak, aby na poziomie krajowym zapewniony był ich spójny, systematyczny i skoordynowany rozwój. Wytyczne regulator będzie publikował w Biuletynie Informacji Publicznej.

Co ważne, realizacja wytycznych Prezesa URE w obszarze inwestycji priorytetowych ma charakter fakultatywny i jest połączona z systemem wynagradzania, którego celem jest zachęcenie przedsiębiorstw do ich realizacji. Prezes URE zyskał też uprawnienie do kontrolowania wykonania planów rozwoju w zakresie kierunku rozwoju sieci i realizacji inwestycji priorytetowych.

Zmiana koncesji z urzędu

Ustawodawca, na wniosek Regulatora, wprowadził dodatkową przesłankę udzielenia, zmiany lub cofnięcia koncesji, którą będzie rękojmia prawidłowego wykonywania działalności objętej koncesją. Prezes URE będzie mógł teraz odmówić udzielenia koncesji wnioskodawcy, który nie daje rękojmi prawidłowego wykonywania działalności objętej koncesją. Podobnie regulator będzie mógł cofnąć koncesję albo zmienić jej zakres w przypadku stwierdzenia, że koncesjonariusz nie daje rękojmi prawidłowego wykonywania działalności koncesjonowanej.

Zmiany te wynikają z potrzeby przyznania Prezesowi URE możliwości oceny całokształtu okoliczności faktycznych i prawnych wnioskodawcy, tak aby koncesje były udzielane wyłącznie przedsiębiorstwom, które rzeczywiście dają rękojmię prawidłowego wykonywania działalności nimi objętej. W ten sposób zwiększony został zakres okoliczności objętych kontrolą Prezesa URE, co pozwoli na nieudzielenie lub cofnięcie koncesji wobec podmiotów, co do których istnieją uzasadnione okoliczności, że nie będą prawidłowo wykonywać działalności gospodarczej. Pozwoli to Prezesowi URE na szybsze reagowanie na skargi odbiorców dotyczące działań naruszających ich prawa, takich jak np. celowe wprowadzanie odbiorców w błąd.

Nowelizacja przyznaje też Prezesowi URE uprawnienie do zmiany koncesji z urzędu (nie tylko na wniosek koncesjonariusza). Regulator będzie teraz mógł zmienić warunki wydanej koncesji, w szczególności w przypadku konieczności ich dostosowania do obowiązującego stanu prawnego lub w celu zapobieżenia praktykom godzącym w interesy odbiorców lub zagrażającym rozwojowi konkurencji.

Zwiększy się zatem zakres ochrony rynku i odbiorców, zwłaszcza w gospodarstwach domowych.

Pozasądowe rozwiązywanie sporów

Nowelizacja rozszerzyła katalog umów i podmiotów, w stosunku do których istnieje możliwość przeprowadzenia postępowania w sprawie pozasądowego rozwiązywania sporów. Jednak najbardziej istotną zmianą jest wprowadzenie obowiązkowego udziału przedsiębiorców w postępowaniach mediacyjnych przed Koordynatorem wobec odbiorców w gospodarstwach domowych i odbiorców aktywnych będących konsumentami.Dotychczas udział w postępowaniu przedsądowym był dobrowolny dla obu stron, co oznaczało, że często przedsiębiorstwa energetyczne odmawiały mediacji.Teraz, w przypadku braku udziału przedsiębiorstwa w postępowaniu przed Koordynatorem, Prezes URE może nałożyć na odmawiające współpracy przedsiębiorstwo karę w wysokości od 500 do 2000 zł.

RE na podstawie komunikatu URE